Vợ Nhặt - Kim Lân

a. Mở bài:

- Nhắc đến Kim Lân là nhắc đến nhà văn của đồng ruộng “một lòng đi về với đất, với người, với thuần hậu nguyên thủy của đời sống nông thôn”. Truyện ngắn của Kim Lân viết về cuộc sống và con người của làng quê Việt Nam tuy nghèo khổ, thiếu thốn nhưng vẫn yêu đời, thật thà, chất phác mà thông minh, tài hoa.

- Vợ nhặt là truyện ngắn xuất sắc của Kim Lân rút từ tập Con chó xấu xí (1962). Truyện được khơi nguồn từ nạn đói năm 1945 qua đó Kim Lân đã phát hiện và ngợi ca tình người, khát vọng hạnh phúc và khát vọng sống mãnh liệt của người nông dân trong nạn đói.

- Truyện xây dựng thành công nhân vật Tràng để từ đó Kim Lân bộc lộ tư tưởng nhân đạo sâu sắc.

b. Thân bài 

- Bối cảnh nạn đói:

 Kim Lân mượn cái đói như một phép thử để làm nổi bật cái tình, như một bối cảnh khảo sát sức sống của con người. Chỉ bằng vài nét phác thảo của Kim Lân, nạn đói ghê rợn năm 1945 hiện lên thật khủng khiếp qua bức tranh xóm ngụ cư đã khái quát được hình ảnh nông thôn Việt Nam trong nạn đối với hai phương diện.

+Không gian năm đói:

++ Cái đói được Kim Lân miêu tả thật tầm vóc, có tầng có lớp. Tầng cao là bầu trời đen sầm bóng quạ: quạ bay vẩn lên nền trời thành những đám mây đen, tiếng quạ gào từng hồi thảm thiết. Tầng thấp là mặt đất còng queo xác người, lởn vởn mùi tử khí. Những cái ngõ khẳng khiu vì đói, gió lạnh ngăn ngắt thổi qua, không có nhà nào có ánh đèn, ánh lửa, từng hồi trống thúc thuế vang lên, đêm đêm vắng tiếng khóc ai oán của những gia đình có người chết. Cái chết đã bao phủ cả bầu trời và mặt đất. Dưới ngòi bút của Kim Lân, không gian nghệ thuật của tác phẩm ngột ngạt bức bối đến tắt thở.

+ Con người năm đói:

++Cái đói tàn phá hiện hình lên từng gương mặt người: Trẻ con không nhúc nhích – cái đói đã giết chết bản tính trẻ thơ của chúng, người lớn khuôn mặt hốc hác vì đói vì sợ. Đáng sợ nhất là có tới hai lần Kim Lân so sánh người với ma. Lần thứ nhất là chi tiết những gia đình từ vùng Nam Định, Thái Bình đội chiếu, lũ lượt bồng bế, dắt díu nhau lên xanh xám như những bóng ma. Còn lần thứ hai là bóng những người đối dật dờ đi lại lặng lẽ như những bóng ma. Kiểu so sánh đó bộc lộ cái nhìn tê tái của Kim Lân về cái thời ghê rợn. Cuộc sống được nhìn như một bãi tha ma khổng lồ, ranh giới giữa sống và chết mong manh như sợi tóc.

++ Đi ra từ bức tranh cuộc sống khốn cùng là nhân vật Tràng với số phận và nhân phẩm được Kim Lân miêu tả rõ nét.

- Số phận của Tràng:

+ Tràng là người lao động thiệt thòi, nghèo khổ đến mức cái tên cũng gợi sự lam lũ, vất vả. Đó là con người được tạo hóa đẽo gọt quá sơ sài về ngoại hình và tính cách. Tràng ngất ngưỡng bước vào trang sách của Kim Lân với những nét thô: hai mắt gà gà nhỏ tí, cái đầu trọc nhẵn, cái hàm bạnh ra, thân hình vậm vạp, lưng to như lưng gấu. Tính cách Tràng có vẻ ngờ nghệch, vừa đi vừa lảm nhảm những điều hắn nghĩ... Tràng là dân ngụ cư với phận bèo bọt sống gá, sống tạm, nghề nghiệp vất vưởng, gia cảnh nghèo khó, mẹ góa con côi nên đã nhiều tuổi mà chưa có hạnh phúc gia đình.

- Diễn biến tâm trạng Tràng:

 + Đùa bỡn thành thật, Tràng sẵn sàng đánh đổi tất cả để có hạnh phúc gia đình:

++ Giống như mọi thân phận ngụ cư bèo bọt khác đứng trước nạn đói và cái chết đang đe dọa, với Tràng là việc kiếm miếng ăn để bảo toàn sự sống cho hai mẹ con chứ không phải đi tìm hạnh phúc lứa đôi.

++ Lúc đầu ỡm ờ với người phụ nữ lạ, Tràng chỉ coi là đùa bỡn tầm phào, không hề có ý định

tìm vợ nghiêm túc. Hò một câu chơi, Tràng cũng chẳng có ý chòng ghẹo cô nào. Nhưng khi vợ nhặt ra đây xe cho Tràng, Tràng cũng nói những câu bông đùa. Bởi thực chất, từ cha sinh mẹ đẻ đến giờ chả có người con gái nào nhìn hắn tình tứ như thế. Nhưng đùa đã thành thật ở lần thứ hai gặp lại. Tràng không nhận ra bởi Thị đói rách và xơ xác quá. Tràng mời thị ăn, Thị ăn một lúc bốn bát bánh đúc... Tràng đùa bỡn mời thi về nhà, thi về thật. Khi đó, nghĩ đến tình thế hiện tại, nghĩ tình cảnh thóc cao gạo kém, lo thân mình chưa xong, Tràng thấy sợ. Nhưng khát vọng hạnh phúc âm thầm bấy lâu trỗi dậy, nó mạnh hơn cả những sợ hãi. Tràng quyết định một cách liều lĩnh: “Chậc, kệ!”. Tràng đã đánh đổi tất cả để có một người vợ, một mái ấm gia đình.

+ Hình ảnh Tràng dẫn người vợ nhặt về xóm ngụ cư (Hạnh phúc gia đình lên ngôi và mạnh hơn cái chết):

++ Tràng dẫn người đàn bà về xóm ngụ cư trong một buổi chiều chạng vạng. Tràng đi trước người đàn bà đi sau với cái dáng “then then hay đáo để”. Sự kiện Tràng dẫn người đàn bà về khiến người

ngạc nhiên. Mấy đứa trẻ con thấy lạ vì trước đây chiều nào chúng cũng túm lấy dân xóm ngụ cư hết sức ngạc nhiên.

đánh đu lên người Tràng nhưng hôm nay đã khác. Chúng reo chong

ing reo chồng vợ hài”, Trang nghiêm sắc mặt làm chung tan ra. Người lớn thì thầm bàn tán. Ban đầu tưởng người nhà bà cụ Tứ ở dưới quê lên, khi người Xóm ngụ cư hiểu ra cớ sự, có người thầm nghĩ đến hiện thực phũ phàng: “Ôi chao giời đất dày của nợ về. Có người chỉ nín lặng. Nhưng hạnh phúc của đôi vợ chồng trẻ như thổi một luồng gió mới đến xóm ngụ cư, “những khuôn mặt 1 tối bỗng rạng rỡ hẳn lên”, “có cái gì lạ lùng và tươi mát thổi vào cuộc sống đói khát, tăm tối ấy của họ”. .

+ Khi có được tình yêu, hạnh phúc, Tràng sống trong những cảm giác mới mẻ. Trên đường về nhà, Tràng muốn nói với thị những cầu tình tứ mà ngượng ngùng không nói được. Tràng hạnh phúc và sung sướng, bàng hoàng, quên hết lo âu. Một lúc Tràng quên hết những cảnh đời ê chề, tăm tối, quên cả những tháng ngày trước mắt. Trong lòng Tràng bây giờ chỉ còn tình nghĩa với người đàn bà đi bên. Đêm tân hôn của vợ chồng Tràng diễn ra giữa trùng vây của tăm tối, đói khát, chết chóc, Tràng thắp lên ngọn đèn dầu vàng đục mà anh dành dụm hai hào để mua được như thắp lên ánh sáng của khát vọng và niềm tin yêu vào cuộc sống. Giữa thế giới ngổn ngang người sống kẻ chết, Kim Lân dám đặt vào đó một mối tình thì quả là táo bạo. Nếu truyện ngắn “Một đám cưới của Nam Cao, nhà văn nhìn đám cưới như một đám ma thì trong truyện ngắn Vợ nhặt, Kim Lân phát hiện giữa những đám ma là một đám cưới, éo le nhưng cảm động. Điều đó thể hiện khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc gia đình của những người đối còn mạnh hơn cái chết.

+ Sau đêm tân hôn, Tràng trở thành kiểu người khác - kiểu người có ý thức:

++ Hạnh phúc gia đình tạo niềm vui lớn cho Tràng. Tràng hào hiệp và được trả công xứng đáng. Tràng như được nhào nặn lại từ chất liệu mới của hạnh phúc, từ một người bất thành nhân tính này trở thành một người thực thụ, một chú rể hạnh phúc. Tình yêu giống một thứ rượu biển Tràng thành kẻ say, tạo ra ở Tràng những cơn say tinh thần kì lạ: “Trong người êm ái làng lơ như người ở trong giấc mơ đi ra”. Cái say còn tràn ra ngoài da thịt: “một cái gì mới mẻ, lạ lắm chưa từng thấy ở người đàn ông ấy, nó ôm ấp, mơn man khắp da thịt như có bàn tay vuốt nhẹ trên sống lưng”. Câu văn đã diễn tả những xúc cảm rất nhân tính, nó minh chứng rằng sức mạnh của tình yêu, của hạnh phúc vượt lên cái đói, cái chết. Kim Lân không chỉ hóa thân vào nhân vật mà còn sống trong nhân vật để tự nghiệm sinh niềm thiết tha kia trong những ngày đói khổ.

++ Hạnh phúc còn là liều thuốc nhân tính, khơi dậy ý thức, bổn phận của Tràng. Lần đầu tiên Tràng run rẩy, sống trong một cảm giác rất người khi thấy vợ và mẹ dọn dẹp nhà cửa quang đãng, sạch sẽ. Bỗng nhiên Tràng thấy yêu thương, gắn bó với mái nhà của hắn. Tràng đã có một gia đình, anh sẽ cùng vợ sinh con ở đây. Cái nhà như tổ ấm che mưa che nắng, bây giờ Tràng thấy mình đã “nên người. Hai chữ “nên người” hạ xuống như một nốt nhận thấm thía về sự biến đổi ở trong Tràng. Cái gốc của sự Biến đổi ấy là hạnh phúc gia đình, Tràng phục sinh nhân tính nhờ vươn tới ý thức về gia đình, đặc biệt là đã tìm được hạnh phúc gia đình thực sự. Chi tiết đắt nhất của Kim Lân có lẽ phải ở câu văn: 10 và văn chay ra giữa sân, hắn cũng muốn làm việc gì để tu sửa căn nhà. Hai chữ “xăm xăm” gợi bao nhiêu hăm hở háo hức trong bước chân của Tràng với khát vọng xây đắp hạnh phúc.

- Có dự cảm về sự đổi đời: Trong bữa cơm sáng đói khổ đón nàng dâu mới khi và miếng cháo cảm đắng chát nghẹn tử trong cổ họng”, mặt Tràng chun lại trong âm thanh của tiếng trống thúc thu dồn dập. Khi cuộc sống bị đẩy đến miệng vực của cái đói cái chết, trong hoàn cảnh ấy, một sự kiện quan trọng đã thay đổi tất cả, đó là câu chuyện người vợ nhặt kể rằng trên mạn Bắc Giang, Thái Nguyên, những người đói đi phá kho thóc Nhật, khiên Tràng thấy tiêng tiếc chuỵên trên để sắp hôm nào... Kim Lân viết một câu văn kết lại truyện ngắn: “Trong óc chàng vẫn thấy đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới”. Câu văn này đem lại bao sức nặng tư tưởng và nghệ thuật cho tác phẩm. Nếu vắng mặt này, kel cấu truyện ngắn sẽ là kết cấu khép kín của văn học hiện thực phê phán trước 1945. Sự có mặt chi tiết này tạo ra kết cấu mở, nhờ thế thiên truyện đã đóng lại mà số phận nhân vật cứ mở ra, tính cách nhân Vật tiếp tục vận động, hiện thực vẫn phát triển theo hướng đi lên. Hình ảnh lá cờ đỏ là tín hiệu đổi đời À ở Tràng sự thanh toán triệt để một số phận bế tắc kiểu chị Dậu, Chí Phèo ước mơ viển vông, một ảo tưởng cổ tích mà có cơ sở chắc chắn trong hiện thực đời sống, từ sức mạnh khát vọng của người đói cùng xu thế tất yếu đi theo cách mạng của họ.